بحران آب و آدرس دهی های غلط

0 27 زمان تقریبی مطالعه 3 دقیقه

می‌گویند سرانه مصرف آب ایرانیان دو برابر سرانه مصرف جهان است. یک سرچ ساده در گوگل انجام بدهید تا همین ادعا را با صدها تیتر مختلف در هزاران سایت فارسی زبان مشاهده کنید. حالا اگر تبلیغات هر روزه رادیو و تلویزیون را هم به این موج اضافه کنیم، آن وقت هژمونی قاطع ادعایی را بر فضای رسانه‌ای کشور مشاهده خواهیم کرد که طبیعتا تک‌تک شهروندان ناچار به پذیرش آن هستند. اما حقیقت چیز دیگری است.

از ویکی‌پدیا می‌توانید فهرست سرانه مصرف «آب شیرین» (freshwater) کشورهای جهان را مشاهده کنید. (به انگلیسی+ و به فارسی+) ایران در این فهرست، با سالانه ۱۰۴۸ مترمکعب برای هر نفر، در بین ۱۶۹ کشور جهان، رتبه ۲۰ را به خود اختصاص داده. کشورهایی که در این فهرست سرانه بیشتری نسبت به ایران دارند به صورت نرمال قابل دسته‌بندی نیستند. یعنی از کشورهای عقب‌افتاده‌ای هم‌چون ترکمنستان، قزاقستان، تاجیکستان و پاکستان گرفته تا کشورهای کاملا پیشرفته‌ای همچون آمریکا، کانادا، استرالیا و پرتغال را شامل می‌شوند. بدین ترتیب، آشکارا یک جای کار لنگ می‌زند. نمودار سرانه مصرف آب نمی‌تواند ملاک مناسبی برای توسعه‌یافتگی اقتصادی یا فرهنگی کشورها باشد. اما مشکل کار در کجاست؟

در جداول ارایه شده، سرانه آب شیرین مصرفی، از مجموع آب مصرف شده در بخش «خانگی، صنعتی و کشاورزی» محاسبه شده است که در کشورهای مختلف جهان، سهم هر یک از این بخش‌ها متفاوت است. خیلی ساده می‌توان حدس زد که در کشورهای عقب‌افتاده جهان، به دلیل سیستم آب‌یاری سنتی در بخش کشاورزی، هدررفت آب در این بخش بسیار زیاد است. دوباره به نمودار مصرف جهان باز می‌گردیم و این بار کشورها را بر اساس سرانه مصرف در بخش کشاورزی فهرست می‌کنیم:

این بار ایران در رده ۳۰ جهان قرار می‌گیرد اما کشورهایی که بالاتر از ما (پر مصرف‌تر از ما) هستند بدون استثنا کشورهای عقب‌افتاده جهان هستند. از سومالی، ترکمنستان، افغانستان، میان‌مار گرفته تا تاجیکستان و عراق . در این فهرست، حتی یک کشور اروپایی یا آمریکایی از ایران پرمصرف‌تر نیست.

پس حالا پازل کمی مشخص‌تر می‌شود. آمریکا با ۱۶۰۰ مترمکعب در سال، بیش از ۵۰ درصد سرانه ایران مصرف آب دارد، اما در ایران ۹۱درصد این مصرف در بخش کشاورزی هدر می‌رود، در حالی که در آمریکا این عدد فقط ۴۱ درصد است و در کانادا فقط به ۱۲ درصد می‌رسد! در نقطه مقابل، بخش مصرف خانگی در ایران تنها ۷ درصد از کل سرانه مصرف را به خود اختصاص داده است. از این لحاظ ما جزو ۴۰ کشور پایین جهان قرار داریم! این عدد برای اتریش ۳۵درصد، سوییس ۲۴درصد، بریتانیا ۲۲درصد، کانادا ۲۰درصد، فرانسه ۱۶درصد و آمریکا ۱۳درصد است. (در عین حال برای افغانستان و پاکستان و ترکمنستان هرکدام ۲ درصد است!)

در آخرین تقسیم‌بندی، کشورهای جهان را بر اساس درصد آب مصرفی در بخش صنعت رده‌بندی می‌کنیم. اینجا جایی است که دقیقا فهرست پیشرفته‌ترین کشورهای جهان در صدر قرار می‌گیرد و ده کشور نخست جهان را بلژیک، فنلاند، لهستان، بلغارستان، بریتانیا، سوییس، فرانسه، کانادا، آلمان و نروژ تشکیل می‌دهند. آمریکا هم با ۴۶ درصد مصرف در بخش صنعت نزدیک به همین کشورها قرار دارد. طبیعتا در میان عقب‌افتاده‌ترین کشورهای جهان، افغانستان، اریتره، کامبوج و اتیوپی، صفر درصد آب خود را در بخش صنعتی مصرف می‌کنند.

اما نتیجه چه می‌شود؟

تبلیغات رسانه‌ای به شهروندان ایرانی فشار وارد می‌کند که آن‌ها طرز استفاده صحیح از آب را بلد نیستند و با بی‌مبالاتی، دو برابر مصرف جهانی آب مصرف کرده و سبب خشک‌سالی در کشور شده‌اند. هرچند کسی منکر کم‌آبی بنیادین در منطقه ما نیست، اما پس از این عامل طبیعی، تمامی انگشت‌های اتهام به سوی شهروندان ایرانی اشاره رفته با این ادعای نادقیق که «مصرف آب شهروندان ایرانی دو برابر میانگین جهانی است». حالا اجازه بدهید از جداول فوق دو عدد را در هم ضرب کنیم:

یکی سرانه مصرف آب، و دیگر درصد مصرف آن در بخش خانگی است. نتیجه کار میزان مصرف آب شهروندان در بخش خانگی را به ما نشان خواهد داد که در چند نمونه انتخابی من به شرح زیر است: